Mấy ngày hôm nay có dịp là tôi đi ngắm những chiếc lồng đèn, những chiếc lồng đèn khung tre phất bằng giấy bóng kiếng, ấy là nói theo tiếng Nam, còn ngày xưa hồi còn nhỏ tụi nhóc trong xóm di cư chúng tôi gọi là giấy bóng kính. Ngày ấy cánh nay cũng đã nửa thế kỷ, đứa nào dịp Trung thu được bố mẹ mua cho chiếc lồng đèn phất giấy bóng kính như thế là sướng phải biết, con trai thì lồng đèn máy bay, tàu thủy, hay xe tăng..., con gái là lồng đèn con cá, con thỏ, con bướm, cũng có những kiểu lồng đèn khác như lồng đèn đồng tiền, lồng đèn ngôi sao mà tụi nhóc thời đó gọi là ông sao, thường lồng đèn được phất bằng giấy bóng màu đỏ, hoặc màu xanh, vàng... Cũng có một loại lồng đèn khác xếp bằng giấy mờ hình ống gọi là đèn xếp, loại khác như hình quả bí đỏ (bí ngô) thì gọi là đèn quả bí... Nghĩa là có khá nhiều kiểu lồng đèn cho đám nhóc tì thắp lên vui đùa trong dịp tết Trung thu.
Thuở nhỏ xưa xưa tôi ở trong một xóm nhỏ cũng không hẳn là lao động nghèo chạy ăn hàng bữa, nhưng cũng chẳng giàu có gì, cái xóm nằm miệt trường đua ngựa Phú Thọ. Bây giờ khu vực này nhà cửa xe cộ chật cứng, chứ xưa thời tôi là chú nhóc thuộc ngoại ô thành phố, nhà cửa lèo tèo, vẫn còn ao hồ vườn cỏ đất trống đầy, tha hồ cho tụi nhóc bắt dế, cào cào, chuồn chuồn hoặc giang nắng đi câu cá rô cá sặc... Xóm nhà tôi ở thời ấy là khu cư xá dành cho dân di cư từ Bắc vào năm 1954, gọi là cư xá chứ thực ra là những dãy nhà tường bằng gạch bloc, mái ngói xi măng, trước và sau nhà là đất trống, nhà nào cũng có cái ao thả đầy rau muống phía trước, trồng đủ mọi thứ cây trái, rau củ... chẳng khác gì nhà tận dưới quê... Và đám con nít như tụi tôi thì khỏi phải nói, suốt ngày ngoài nắng, đầu tóc khét lẹt...
Cũng lạ, vào những năm đầu tiên tôi đi học tiểu học lớp năm, lớp tư... (lớp một lớp hai bây giờ), trường tiểu học ở đấy chia làm 2 buổi dạy, một buổi là trường của người Nam dạy con nít đánh vần theo kiểu a bờ a ba, còn một buổi là của người Bắc dạy đánh vần theo kiểu a bê a ba, dĩ nhiên giáo viên dạy kiểu nào là người miền nấy... kiểu dạy này được mấy năm thì bỏ.
Đám con nít tụi tôi từ nhỏ ở trong xóm di cư, cha mẹ đa phần làm công chức, hay tư chức, lương ba cọc ba đồng không cao nhưng khéo thì cũng đủ ăn, nhà nào thời ấy cũng vài ba đứa nhóc tì, thường thì cha đi làm, mẹ ở nhà nội trợ, cơm nước coi sóc mấy đứa nhỏ. Tụi nhóc thời đó chẳng có gì chơi ngoài những trò chơi lê la đất cát, cho nên một năm đến dịp Trung thu là vui lắm, nhà đông con hiếm khi mỗi đứa được một cái lồng đèn, thường mấy đứa mới được một cái chơi chung, hoặc chỉ một hai đứa nhỏ mới được, còn đám con trai như tụi tôi thường tự chế cho mình một cái lồng đèn để chơi. Phổ biến nhất là đi xin người lớn một cái lõi cuộn chỉ đã hết bằng gỗ làm bánh xe, và một cái ống bơ (lon sữa bò) làm cái lồng đặt bên trên cái lõi chỉ, cố định bằng một sợi dây kẽm cứng nối với một đoạn tre làm tay đẩy, thế là đã có một cái xe đẩy, khi đẩy thì lon sữa bò quay, bên trong lon sữa bò thắp cây nến nhỏ (đèn cầy), buổi tối thắp lên trông cũng rất vui mắt. Đứa nào khéo tay hoặc có người lớn giúp thì kiếm tre vót làm lồng đèn giấy, thường chỉ làm được lồng đèn ông sao năm cánh, muốn làm đèn ông sao thì trong năm phải đợi dịp trong nhà có ai đó biếu bánh cưới, là hộp bánh quế, bánh cốm... bên ngoài bọc bằng giấy bóng kính xanh đỏ, xin cha mẹ tấm giấy bao này để dành đến Trung thu phất lồng đèn. Thuở nhỏ ba tôi hễ đến tết Trung thu hay làm cho anh em tụi tôi cái đèn kéo quân, khi thắp lên sức nóng làm quay cánh quạt bên trong đèn, bên trong có những hình nhân giấy, hoặc con thú chạy vòng vòng in trên lồng đèn trông hay lắm.
Hôm Tết trung thu còn vui hơn nữa, thường tụi nhóc hẹn nhau không mưa là đi rước đèn, một đám con nít với đủ loại lồng đèn thắp sáng lung linh đi vòng vòng trong xóm, cũng ca hát, khi ấy chỉ vài bài xưa xưa chẳng hạn bài "ánh trăng trắng ngà, có cây đa to, có thằng cuội già, ôm một mối mơ...", đi vài vòng chơi đùa ca hát xong thường là đứa nào về nhà đứa nấy phá cỗ, hoặc cũng có khi có nhà khá khá người lớn ra kéo hết đám con nít về nhà cho phá cỗ ăn bánh trái. Tôi còn nhớ ba mẹ tôi hồi ấy tối Trung thu năm nào cũng bày một mâm cỗ bàn, không thể thiếu được là cái tháp kiểu như tháp Eiffel làm bằng những gióng mía, những đoạn mía được chẻ đôi xếp lại thành hình cái tháp, thường có một hộp bánh nướng, một hộp bánh dẻo nhân thập cẩm, đậu xanh, hạt sen... các loại bánh khác có bánh khảo hình tròn như mặt trăng, có khi có thêm một con heo bánh nướng với một bày heo nhỏ trông rất vui. Ngoài bánh thể nào cũng có trái cây, ổi, cóc, na (măng cầu)... Có nhà còn cúng cả ông tiến sĩ giấy... Nói chung con nít nhóc ham ăn, thích ngọt, nhưng với mâm cỗ bàn Trung thu này vui là chính, chứ ăn một hai miếng bánh là đã thấy ngán...
Cho đến bây giờ tôi vẫn còn nhớ mâm cỗ Trung thu và những chiếc lồng đèn của một thời bé con...
.
.
.
.
.