Người xưa dùng chữ...

Lan man đọc lại mấy cuốn sách, mới hay người xưa dùng chữ rất hay, chỉ là những từ để chỉ vài loại vũ khí, những công cụ ngày xưa dùng trong chiến tranh, nhưng dùng mỗi từ lại mỗi khác ý nghĩa, chẳng hạn mấy thứ binh khí dưới đây:

- Can qua: Can là cái mộc để đỡ, từ điển Việt Nam của Hội Khai Trí Tiến Đức ghi chú là không dùng chữ Can một mình. Qua là khí giới có mũi nhọn dùng để đâm, có sách chép là "giáo", có sách chép là "mác", sách Địa chí văn hóa TP HCM trong Phần Sài Gòn thời tiền sử chép "Qua là loại vũ khí để tấn công tác dụng chủ đạo của nó là bổ, chém, và móc, có người cho rằng nó phát triển thành kích". Từ điển Việt Nam của Hội Khai Trí Tiến Đức cũng ghi chú chữ Qua không dùng một mình.

Hai chữ "Can qua" có nghĩa bóng là việc chiến tranh, các cuộc chiến tranh. Truyện Kiều: "Giấn thân vào đám can qua", từ điển truyện Kiều của Đào Duy Anh chép "Giấn thân vào áng can qua". 

- Mâu thuẫn: Mâu sách vở chép là khí giới có cán, mũi nhọn dùng để đâm, cái giáo. Thuẫn là cái mộc để đỡ, từ điển Việt Nam của Hội Khai Trí Tiến Đức cũng chép là không dùng chữ Thuẫn một mình. 

Mâu thuẫn cũng là từ để chỉ khí giới đâm và đỡ như Can qua, nhưng Can qua có nghĩa bóng là "Chiến tranh", thì mâu thuẫn lại có ý nghĩa là "Trái ngược với nhau". Nước Sở có người bán cái mâu và cái thuẫn. Y khoe rằng, cái mâu của tôi rất nhọn, bất cứ vật gì cũng có thể đâm thủng được; đến khi quảng cáo cho cái thuẫn lại nói, cái thuẫn của tôi có thể ngăn cản được mọi thứ binh khí. Có người hỏi "Nay nếu dùng cái mâu của anh để đâm cái thuẫn của anh thì sao?". Người kia không thể nào đáp được, về sau những điều trái ngược nhau thì gọi là mâu thuẫn. (Hàn Phi Tử).

- Tang bồng hồ thỉ: bây giờ người ta quen dùng chữ "Tang bồng hồ thỉ" để chỉ "Chí khí giang hồ của người làm trai". Theo Tự điển Việt Nam của Hội Khai Trí Tiến Đức, và Tự điển Hán Việt của Đào Duy Anh viết là "Tang hồ bồng thỉ". Tang là cây dâu, Hồ là cây cung. Từ điển Việt Nam của Hội Khai Trí Tiến Đức ghi chú chữ Tang và chữ Hồ không dùng một mình. Bồng là một thứ cỏ để dùng làm mũi tên. Thỉ là mũi tên để bắn cung. Học giả An Chi trong mục "Tang hồ bồng thỉ và tang bồng hồ thỉ" của "Bách Khoa Tri Thức - Hỏi đáp Đông Tây" trên mạng cũng có giải thích rõ hơn về điều này, theo cú pháp chữ Hán phải viết "Tang hồ bồng thỉ" chứ không phải là "Tang bồng hồ thỉ", các từ điển như Hán Việt (Đào Duy Anh), Tự điển Việt Nam (Hội Khai Trí tiến Đức), như tôi đã có và đã dẫn, và nhiều từ điển khác như Tự điển Việt Nam phổ thông của Đào Văn Tập, Hán Việt tân tự điển của Nguyễn Quốc Hùng... cũng đã viết là "Tang hồ bồng thỉ".

Như vậy là phải viết "Tang hồ bồng thỉ" mới đúng, cung bằng cây dâu, tên bằng cỏ bồng, cung - tên cũng là khí giới của người xưa, dùng để săn bắn, đánh trận, nhưng được hiểu theo nghĩa bóng để chỉ chí khí làm trai của người xưa. Xưa bên Tàu khi sinh con trai thì dùng cung bằng gỗ dâu và tên bằng cỏ bồng bắn bốn phương, và lên trời, dưới đất, để cầu cho đứa bé sau này lớn lên vùng vẫy ngang dọc bốn bể, ý nói sẽ lập được công trạng hiển hách... 

Như ta đã thấy, tuy cùng là các từ ngữ để chỉ vũ khí của người xưa, khi dùng tùy theo trường hợp được hiểu theo những nghĩa bóng khác nhau, rất hay và phong phú...

Sách tham khảo:

- Địa chí văn hóa TP HCM, GS Trần Văn Giàu chủ biên, Trần Bạch Đằng, Lê Trung Khá, Võ Sĩ Khải, Nguyễn Đình Đầu, Nhà xuất bản TP HCM xuất bản năm 1987.

- Tự điển Việt Nam của Hội Khai Trí Tiến Đức.

- Tự điển Hán Việt của Đào Duy Anh.

- Từ điển Truyện Kiều của Đào Duy Anh, Nhà xuất bản Khoa Học Xã Hội in năm 1974.

- Tầm nguyên Tự điển của Bửu Kế, Nhà xuất bản TP HCM xuất bản năm 1993.