Trò chơi con nít.

 

Ở entry trước tôi chỉ mới nói sơ qua  trò đá dế với đá cá lia thia hồi năm mươi năm về trước, lúc tôi chỉ là chú nhóc tì thò lò mũi xanh, hôm nay rảnh, ngồi nhớ lại thuở... vàng son thần tiên ấy, kể ra đây tếu táo chơi cùng các bạn, cho qua ngày tháng...

Trò đá dế: cái trò đá dế bây giờ chắc chẳng còn mấy đứa trẻ chơi nữa, nhất là ở thành phố (mà đâu đâu cũng "lên" thành phố mất rồi). Xưa đám con nít ranh (con trai, con gái không chơi trò... bạo lực này) chắc chắn đứa nào cũng biết chơi đá dế, nhà văn Tô Hoài gọi con dế đá này là Dế mèn trong chuyện Dế mèn phiêu lưu ký. Muốn đá dế trước hết phải có... dế, hì hì, hẳn nhiên là phải thế rồi. Dế thì có 2 cách để có, mua và đi bắt, xưa có những người đi bán dế đá, họ có những cái lồng to đan bằng tre hình dáng tựa như cái giỏ cá bây giờ, bên trong có lót cỏ chứa đầy những chú dế đá, thường họ đạp xe đạp đến, chọn ngồi ở một góc chợ, góc phố, hay trước cổng trường tiểu học, cùng dăm bẩy gánh quà bánh khác, từ xa nghe tiếng những chú dế gáy vang là biết ngay có ông bán dế gần đó. Cái giỏ này đan bằng tre kín mít không nhìn thấy được những chú dế đá bên trong, muốn xem thì phải dở cái nắp đậy bên trên ra ghé mắt nhìn vào. Sau này những người bán dế đóng cái khung gỗ, có căng lưới mắt cáo lỗ nhỏ để dế không lọt ra được, trẻ con nhìn là thấy ngay những chú dế qua cái lưới. Những người bán dế là dân quê đâu đó miệt Hóc Môn Bà Điểm, hay Long An, có khi họ bán cả những chú bọ dừa, cánh cam, cánh quýt rất đẹp bay vù vù.

Thời ấy tụi con nít ít khi phải bỏ tiền ra mua dế, dù chỉ vài hào một con, bởi đi bắt dế sướng hơn. Dế là loài côn trùng nên rất mê ánh sáng, vào mùa mưa cứ buổi tối lên đèn là chùng bay sà vào ánh điện, có thể là ánh đèn đường, hay ánh đèn nhà, trẻ con cứ theo dõi mà bắt. Nhưng không phải dế bắt được con nào cũng là dế đá, bắt 10 con thì may ra chỉ có 1 con là dế đá (dế trống), còn lại là dế chó, dế trũi, hoặc dế mái không đá được, những loại này thường được gom cho gà ăn, đây là món ăn khoái khẩu của đám gà nuôi ở sân nhà. Mà con dế đá bắt được cũng còn tùy, con dế nào to to một chút, thân mình gọn gàng, râu, càng đầy đủ thường đá rất ác chiến, nhưng cũng có con nhỏ nhưng chịu đá, lì đòn, trẻ gọi là dế ốc tiêu... Cách bắt dế này thì chỉ vào buổi tối khi đã lên đèn.

Có cách bắt dế khác vào ban ngày là đi tìm chỗ trú ẩn của chúng, thường là trong những vạt cỏ, hốc đá, hốc cây, bọn trẻ con cứ nghe theo tiếng gáy của chúng mà lần tìm, dế đá cũng đào hang để trú ẩn, hang của chúng rộng khoảng đút vừa ngón tay, tìm được hang của chúng có 2 cách bắt là đổ nước cho chúng ngộp phải chui lên, hoặc có cái bay, con dao để đào, dế đá nhỏ nên không đào hang sâu và chúng xuất hiện vào mùa mưa nên đất mềm, cũng dễ đào bắt.

Con dế bắt được thường đám trẻ nuôi trong một cái hộp, lý tưởng là chiếc hộp thiếc đựng bánh quy xin được của người lớn, bởi hộp tương đối rộng rãi, trong lót cỏ, thức ăn của chúng là cỏ non, cũng có thể là cọng giá hay lá rau xà lách, cũng có thể là đựng chúng trong hộp nhựa hay hộp giấy, nhưng hộp giấy hay có nguy cơ là bị chúng gặm thủng lỗ trốn mất, nhưng hộp gì thì hộp, phải nhớ đục một ít lỗ thủng trên nắp để có không khí cho chúng thở, và cũng phải coi chừng lũ kiến lửa hay mò vào hộp đựng "thui" chết mất chú dế cưng.

Cuối cùng là cách đá dế của lũ nhóc tì. Thường tụi nhóc chúng tôi lựa 2 chú dế tương đối đồng đều, vài ba đứa trẻ con lấm lem đầu tóc khét nắng, ngồi bệt dưới đất với những hộp đựng dế, nơi đá dế thường là một bờ tường, hay trong một chiếc hộp nhỏ. Trước khi đá thường phải quay cho con dế bị say và hăng máu lên chúng mới chịu đá, có 3 cách quay, thứ nhất nắm râu mép (2 cái râu ngắn ở mép của chúng chứ không phải là râu dài trên đầu), xong giơ lên thổi nhè nhẹ, thế là chúng giương cánh lên bay, chúng bay như thế khoảng 5, 10 giây là đặt chúng xuống nơi cho đá. Thứ hai là lấy cây tăm chọc vào khe hở nơi "gáy" của chúng rồi cũng giơ lên thổi. Thứ ba là kiếm sợi tóc hơi dài, có khi phải đi xin bọn con gái, chập sợi tóc làm đôi máng vào chiếc càng của chúng để thổi. Muốn biết chúng chịu đá hay chưa thì bọn trẻ con có một dụng cụ gọi là "đồ ráy dế", có khi là một cục nhựa đường màu đen gắn thêm 2 cọng tóc làm râu đính ở đầu cây chân nhang hay cây tăm để giả làm cái đầu dế, hoặc lấy một cái đầu dế chết gắn vào cây tăm (có đứa bứt ngay cái đầu con dế mái còn sống), dứ dứ cây tăm gắn cục nhựa đường hay đầu dế trước mặt con dế đã say, hễ chú dế giương càng lên xông vào cắn là đã chịu đá.

Khi 2 chú dế được thả vào hộp, hay đi ngược chiều đụng nhau nơi một bờ tường là chúng há miệng giương đôi hàm sắc khỏe xông vào nhau vừa húc vừa cắn túi bụi, chúng cắn nhau chứ không phải đá như tên gọi đá dế, có khi vừa cắn chúng vừa dương cánh gáy vang, cho đến khi một con yếu thế bỏ chạy, cuộc chiến của chúng thường ngắn ngủi, nhiều lắm là mươi, mười lăm giây đồng hồ. Tụi trẻ con chúng tôi thời đó hoàn toàn bắt dế, đá dế để vui chơi, cùng lắm là đứa thua bị nhéo mũi, búng tai, cú đầu gối..., hoặc đứa nào máu me lắm có ăn thua chút đỉnh, nhưng không phải ăn tiền, mà là ăn chính con dế bị thua, nghĩa là đứa thua phải đưa con dế thua cho đứa thắng, trẻ con gọi là đá bắt xác... Con dế nào mà đá ác chiến thắng nhiều trận, có khi chủ nhân của chúng khoác lác thổi phồng là dế bắt ở hang rắn...

Ấy là chuyện bắt dế, đá dế, một trò chơi rất thú vị khi tôi còn là một chú nhóc tì... Đáng tiếc là bây giờ tôi không sao tìm được cảnh mấy chú nhóc tì đá dế để chụp minh họa một vài tấm ảnh...