Lan man ngày tháng...

                                                              Ảnh Internet.

Có anh bạn trẻ trong phòng làm việc nơi cơ quan tôi đang làm, thỉnh thoảng thắc mắc điều gì về chữ nghĩa hay lịch sử hay hỏi tôi, chẳng hạn gần đây khi đang thảo một văn bản hay làm báo cáo gì đó, anh bạn trẻ hỏi, chữ "chân" trong "chân thành" viết "ch" hay "tr"?. Tôi nói "ch", bởi vì "chân" này là "chân thật", "chân tình", còn "trân" viết "tr" là "quí báu", như "trân trọng" (quý trọng)... Lần khác anh chàng lại hỏi, chữ "qui củ" thì "củ" viết dấu ngã hay dấu hỏi? À, bởi vì anh chàng này người Nam bộ, cho nên hay lầm lẫn về chính tả giữa các từ ngữ, người ta hay nói "Đi hỏi già về nhà hỏi trẻ", thế là đúng rồi, tôi đích thị là... cụ già rồi. 

Tôi trả lời anh bạn trẻ "củ" viết dấu hỏi, nhân tiện tôi nói cho anh chàng biết về nghĩa gốc của chữ "qui củ". Cũng giống như những từ "can qua", "mâu thuẫn"..., nhưng từ "qui củ" không dùng để gọi tên binh khí xưa, mà là từ để chỉ dụng cụ của người thợ, đến nay vẫn còn được dùng. "Qui" có nghĩa là dụng cụ để vẽ hình tròn, còn "củ" là dụng cụ để vẽ vuông góc, mà trong Từ điển Hán - Việt của Đào Duy Anh đã giải thích rất rõ, cụ Đào Duy Anh còn chú thích thêm cả tiếng Pháp (compas et équerre), làm việc có qui củ có nghĩa là làm việc có kỷ luật, có phương pháp... 

Hôm qua nhân đọc entry "Bất hiếu hữu tam vô hậu vi đại" bên nhà ông bạn Bulukhin, giở lại Tứ thư (Mạnh Tử) Chương Ly Lâu thấy có viết: Mạnh Tử viết: Qui củ, phương viên chí chí giã (dã). Bản dịch của Đoàn Trung Còn: Cái qui (thước nhíp) và cái củ (thước nách) là khí cụ để cho tay thợ làm thành đồ tròn và đồ vuông. Như vậy cũng như những từ ngữ can qua, mâu thuẫn..., qui củ là một từ ngữ Hán Việt xưa, như rất nhiều từ ngữ vẫn còn được dùng trong tiếng Việt bây giờ, có điều với nhiều bạn trẻ bây giờ, viết đúng chính tả cũng đã là điều không dễ dàng, chưa nói đến việc hiểu rõ từ nguyên của chữ. Điều này cũng không thể trách các bạn trẻ được, bởi sách báo, kể cả từ điển mới in bây giờ, tôi có một số trong tay, mà mỗi lần tìm kiếm ý nghĩa của chữ mình chưa rõ lắm hoặc muốn tìm, thì khó lòng kiếm thấy, hoặc chỉ giải nghĩa sơ sài, thậm chí không chính xác... Những quyển từ điển tiếng Việt như của Hội Khai Trí Tiến Đức, do Phạm Quỳnh và một số học giả thời đầu thế kỷ 20 chủ biên, in tại Hà Nội năm 1931, ở Saigon in lại năm 1968, hoặc quyển từ điển Hán - Việt của Đào Duy Anh bản tôi có in tại Saigon năm 1956, tôi lại thường tìm được ý nghĩa của rất nhiều từ ngữ muốn tìm, chẳng hạn như giải thích về từ Qui củ bên trên, Đào Duy Anh còn ghi chú thêm cả tiếng Pháp trong từ điển Hán Việt...

Mấy hôm trước trên mạng cũng lùm xùm vụ có vị Tiến sĩ nói Bình Ngô đại cáo không phải của Nguyễn Trãi viết... Cộng đồng mạng cũng phản ứng và bài báo bị gỡ bỏ ngay sau đó... Hôm nay (7/10/2012), báo Người Lao Động lại đăng tin ở trang nhất về thực trạng bằng giả tràn lan trong giới công chức ở nước ta, học giả bằng giả là nguy hiểm, nhưng học giả bằng thật còn nguy hiểm hơn gấp bội...