Bão, lũ, lụt... và con người.

Cái giải đất nghèo miền Trung của chúng ta hồi này hứng chịu đủ mọi thứ tai họa, năm ngoái, năm kia chưa xong, năm nay bão lũ lại đến, càng ngày càng khó đoán (hay tại cái ngành dự báo thời tiết của ta dở), và hậu quả thì khôn lường... Bão phát xuất từ biển khơi, Philippine là cái xứ sở hứng chịu đầu tiên, thiệt hại dĩ nhiên là nhiều, nhưng số người chết vì bão, lũ... lại ít hơn nhiều lần ở ta, là nơi cuối của những cơn bão...

Bão đến với sức gió cấp mười, cấp mười mấy, đương nhiên là gây thiệt hại, nhưng bão đi khỏi lại là lũ, lụt... ập đến lại gây tác hại bội phần. Kontum, Gia Lai, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa... là những nơi ngày xưa tôi đã sống, những năm chịu chiến tranh ác liệt mà cũng không đến nỗi tang thương quá như bây giờ. Những năm tôi ở cũng có bão chứ, nhưng chỉ bay vài căn nhà ọp ẹp ven biển hay gió quật ngã mấy cây dừa, đâu thấy ghê gớm quá, chẳng lẽ trời đất bây giờ khác trước rồi chăng? Đọc báo thấy một xóm nhỏ ven sông của huyện Đồng Xuân Phú Yên bị xóa sổ, có đến 18 người chết trong lũ, sau khi bão ập đến (trong đó có 5 em nhỏ) mà đau lòng, đây là một huyện miền núi của Tuy Hòa, nơi năm 72 tôi đã ở hàng tháng trời. Hồi đó chiến tranh khốc liệt, cũng đâu đến nỗi...

Thiên nhiên hiền hòa nếu con người đối xử phải lẽ, bão đi, lũ đến, nước lũ kéo về từ thượng nguồn cơ man cây rừng đã được đẽo gọt cẩn thận... Rừng có nhiệm vụ giữ nước, là lá phổi để điều hòa khí hậu, thì bây giờ bị đốn hạ không thương tiếc, chính thức, bán chính thức, và lậu... Ngày trước trong chiến tranh tụi Mỹ phá rừng bằng thuốc khai quang, nhưng thỉnh thoảng ngồi trên trực thăng nhìn xuống, hay phải di chuyển bằng xe trên những quốc lộ thì rừng còn nhiều lắm, trên cao nhìn cả một màu xanh bạt ngàn, trên quốc lộ có rất nhiều đoạn phải chui qua rừng, rừng che chở cho con người... bây giờ đi suốt từ Sài gòn lên Kontum bằng đường bộ, 2 bên đường chỉ thấy nhà là nhà, hoặc những khu đồi trọc, xơ xác...

Người ta định cư những người Thượng quen sống du canh du cư trong những ngôi nhà gạch cấp bốn ở Bình Long, Phước Long, Buôn Mê Thuột... với lý do là họ phá rừng. Thật khôi hài, có những năm tháng sống với họ mới biết, những người thiểu số này không bao giờ phá rừng, vì bao nhiêu đời nay rừng là nguồn sống, là lẽ sống của họ... Họ chỉ tìm những gì tối thiểu ở rừng cho việc mưu sinh, khi dời khỏi một góc rừng sau vài năm khai phá, đất đã bạc màu họ lại bỏ đi, vài năm sau nơi cũ đã lại xanh um cây cối, họ không bao giờ tham lam, không bao giờ có ý định sắm... máy bay từ rừng, như bây giờ...

Và mới đây báo chí đã cho chúng ta biết, một nguyên nhân quan trọng trong tác hại lũ, lụt sau khi bão đến, chính là những công trình thủy điện. Sau Quảng Nam lãnh đủ vì xả lũ thủy điện A Vương, đến Phú Yên gặp họa vì thủy điện sông Ba... Nhìn bản đồ công trình thủy điện trên sông Ba mới thấy, chỉ khoảng chừng một, hai trăm cây số đường sông mà thượng nguồn con sông Ba đã phải "cõng" đến 5 công trình thủy điện, kiểu thủy điện bậc thang giống như ruộng bậc thang. Một công trình thủy điện phải phá biết bao nhiêu rừng để làm lòng hồ chứa nước, biết bao nhiêu người dân tộc thiểu số mất chỗ ở xưa nay để vào những nơi định cư, và chúng ta sẽ mất đi cả một nền "văn hóa rừng" đặc sắc...

Người ta cũng đang kêu gọi xem lại hệ thống thủy điện trên sông Đà, chỉ một đoạn thượng nguồn sông Đà đã có 3 nhà máy thủy điện cỡ lớn hình thành, đó là nhà máy thủy điện Hòa Bình (đã hoàn thành), Sơn La (đang xây), và Lai Châu (sắp xây)... Và mới đây báo chí cũng đưa tin, bên Mỹ người ta đang lên kế hoạch phá bỏ nhà máy thủy điện, vì "lợi bất cập hại"...

Ở xứ ta, tất cả những nhà máy thủy điện khi làm dự án đều "ca ngợi" là sẽ điều tiết được lũ... Vậy mà...