Tên gọi.

Phàm mọi thứ trên đời đều có một tên gọi, từ đồ vật đến con người cho tới cả ma quỷ, thần thánh, tất thảy không trừ. Tôi nhớ hồi xưa còn nhỏ khoảng thời học tiểu học lớp ba lớp tư (khoảng lớp hai lớp ba bây giờ), có lần đi học giáo lý ở nhà thờ (lúc ấy bị bắt buộc, không cách chi trốn thoát), ông thày dạy giáo lý có kể một câu chuyện về việc đặt tên của Đức Chúa trời cho muôn loài (chẳng hiểu ra sao mà câu chuyện cách nay cả nửa thế kỷ nó lại còn nằm trong trí nhớ), đại khái câu chuyện như thế này, có lẽ nhiều bạn cũng biết, "Ở vào thời hồng hoang lúc Thượng đế mới tạo ra muôn vật, ngoại trừ người nam đã được ngài đặt tên là Adam, và người nữ được ngài đặt là Eve, còn lại muôn loài ngài chưa kịp đặt cho một cái tên, khi ấy muôn loài đều có chung một ngôn ngữ có thể nói để cho nhau hiểu, không có tên gọi riêng cho nên mọi chuyện cứ nhặng xị lộn tùng phèo, chẳng thể phân biệt được ai vào với ai, muôn vật thấy thế mới tâu lên Thượng đế điều này, quả thật ngài cũng thấy rắc rối, thế là ngài dặn muôn vật ngày hôm sau hãy đến sớm để ngài đặt tên cho.

Hôm sau mới tờ mờ sáng muôn loài đã lũ lượt kéo đến gặp Thượng đế nơi Thiên đường, những con vật đến sớm đều chọn được cho mình một cái tên đẹp đẽ, chẳng hạn Hoàng Anh, Hoàng yến, Họa mi, Sơn ca... hay một cái tên oai hùng như Cọp, Beo, Voi, Sư Tử, hoặc có vẻ... gấu như Gấu ngựa, Gấu chó, Voi, Tê giác, Hà mã..., những con vật ham chơi hoặc lười biếng ngủ dậy trễ đến sau thì được một cái tên xấu hơn, như Két, Sẻ, Cú... hoặc Chồn, Cáo, Cầy... Loài cây cũng thế (aha, xưa cây cũng có chân đi được chứ không mọc rễ đứng yên như bây giờ), Loài nào tới sớm chọn được những tên như Mai, Lan, Cúc, Trúc... Mơ, Mận, Bồ quân, Hồng đào, loài nào đến sau thì Mít, Ổi, Sấu, Na, Mãng cầu, hoặc là... Bình bát... Đến gần trưa thi việc đặt tên các loài đã xong, nhưng có một loài rau ham chơi lúc bấy giờ mới chạy tới, nhìn cây rau bé nhỏ chẳng có gì đặc biệt Thượng đế ngập ngừng (có lẽ từ sáng tới giờ ngài đã mệt và cũng đã nghĩ hết tên để gọi), trong khi chưa nghĩ ra được tên ngài nói... thì là... thì là... Cây rau bé nhỏ này lại tưởng đấy là tên do Thượng đế đặt nên vội cám ơn rối rít và chạy biến, thế là có tên rau Thì là... Đấy, nguồn gốc tên các loài là như thế..."

Nhưng mà như chúng ta đã biết cuộc sống phát triển không ngừng nghỉ, sau khi hoàn tất sứ mạng ban đầu là tạo dựng ra trời đất muôn loài thì Thượng đế giao quyền lại cho Adam, Eve và lui về trời, con người tiếp tục sứ mạng của Thượng đế, tiếp tục sinh sôi, chế tạo ra đủ thứ, hình thành nên những đất nước, mọi thứ dụng cụ, nơi chốn để ở... Ở những nơi xứ sở khác thì không rõ việc đặt tên ra sao? Chứ ở xứ mình thì việc đặt tên chẳng hạn cho người, địa danh thấy sách vở chép như thế này...

Xưa đối với những đứa trẻ mới sinh ở nhà quê thường gọi là thằng cu cái hĩm, hoặc là cún, vện, đực... rồi lâu ngày thành cái tên. Những gia đình có trí thức hơn hoặc nơi thành thị thường lấy tên các loài cây, hoa, can, chi... hoặc những tên có ý nghĩa trong sách vở đặt cho con cái, chẳng hạn con gái là Huệ, Lan, Mơ, Mận... hay Dung, Hạnh... Con trai là Hùng, Dũng... Ất, Giáp, Bính, Đinh, Tý, Sửu, Dần, Mẹo..., cũng có người lấy số thứ tự đặt cho con cái Nhất, Nhị, Tam (chữ Nho), hoặc Bảy, Tám, Chín, Mười Hai... Thuở nhỏ gần kế nhà bên tôi có người lấy thước tấc đặt tên cho con là Trượng, Thốn, lại cũng đặt theo thứ tự có ý nghĩa như Cầu, Khẩn, Nguyện... Cũng có gia đình làm nghề lang (thày thuốc) lấy luôn tên các vị thuốc mà đặt Sâm, Nhung, Quy, Hồi, Thục... hay thích chim chóc đặt tên cho các con rặt một loài chim, Sáo, Sẻ, Khướu... Bây giờ thời buổi văn minh tên gọi của người ta thường đặt rất đẹp nhất là nơi phái nữ, chẳng hạn Mộng Tuyền, Thanh Thúy, Thanh Nhã, Thúy Loan, Thu Ba...

Còn về địa danh? Thường người ta cứ coi theo chỗ đó có cái gì đặc sắc, quen quen cứ thế mà gọi, chẳng hạn từ các loài cây, ở Saigon rất nhiều nơi địa danh được hình thành từ tên cây, chẳng hạn Vườn Xoài, Vườn Lài, Vườn Chuối, cây Da Xà, Gò cây Mai, Ngã ba cây Quéo, Ngã tư cây Thị, Ngã ba Hàng Xanh (thực ra là tên cây Sanh, cây Si), cầu Sơn (cây sơn ta), Gò Vắp, Mười tám thôn vườn Trầu... còn nhiều nữa kể không xiết... Cũng có khi địa danh là tên người, như chợ Ông Tạ, chợ Bà Hoa, cầu Ông Lãnh, cầu Ông Thìn, vùng Bà Điểm, Bà Hom, Bà Quẹo... hoặc ở đó chuyên buôn bán thứ gì, hoặc sản xuất thứ gì đấy mà thành tên gọi như Chợ Thiếc, Chợ Búng (ở Bình Dương, thực ra là Bún vì nơi đó xưa có nhiều lò làm bún), Cầu Muối, Xóm Củi, Lò Gốm, Xóm Đất (xóm này gần Lò Gốm, chuyên bán đất sét để làm đồ gốm), Xóm Chiếu (chuyên dệt chiếu)... Riêng tên một ngôi chợ nổi tiếng và lâu đời ở Saigon là chợ Bến Thành, xưa kia chợ gần nơi bến ghe (kênh rạch nay đã lấp), và ngôi thành cũng đã bị phá...

Tên gọi xưa nay đã được hình thành như thế đấy...