Thế giới không ma quái.

Tôi đọc lại bản dịch cuốn sách Chiếc Lexus và Cây Ô liu của Thomas L. Friendman, một cuốn sách tôi đã từng thích thú khi lần đầu đọc cách nay khoảng 2 năm, cho đến đoạn cuối khi gấp cuốn sách lại, và tôi muốn chép lại nơi đây đoạn cuối đó.

"Tôi mở đầu cuốn sách này bằng một cuộc đối thoại giữa Cain và Abel, và tôi xin kết thúc cuốn sách bằng một trao đổi về Tháp Babel. Tháp Babel thì sao? Chẳng phải đó là giấc mơ của các nhà chủ trương toàn cầu hoá ngày nay - một thế giới trong đó chúng ta có cùng một hệ tiêu chuẩn kế toán? Chính do sự đồng dạng đó mà những người trong Kinh thánh có thể xây dựng được toà tháp Babel - một toà tháp vươn được tới Thiên đàng. Tôi đã nói về điều này trong một buổi chiều với giáo sĩ Marx; đặt ly cà phê xuống, ông ngẩng lên và hỏi tôi, "Liệu tháp Babel có phải là phiên bản gốc của Internet?" Sau cùng thì Internet cũng là một loại ngôn ngữ đại chúng, nằm bên ngoài khuôn mẫu của bất cứ nền văn hoá nào. Đó là một mô hình liên lạc đại chúng và ít nhất về bề ngoài, cho phép chúng ta hiểu được nhau, dẫu cho chúng ta không cùng chung một ngôn ngữ. Và nó cho phép chúng ta kết nối với rất nhiều hạng người - những người mà chúng ta chưa từng chia sẻ dưới một tán cây ô liu.
Nhưng Đức Chúa đã làm gì đối với tháp Babel? Ngài chặn nó lại. Và làm cách nào mà ngài chặn được nó? Bằng cách buộc những người trên đó nói những thứ ngôn ngữ khác nhau, vì thế họ không còn hợp tác với nhau nữa. Vì sao Đức Chúa làm như vậy? Giáo sĩ Marx giải thích, "Đức Chúa làm như thế một phần là do những người trên tháp đang vượt qua những giới hạn của họ, cố gắng xây tháp vươn tới Thiên đàng, thách thức quyền lực của ngài. Nhưng Ngài cũng đã thiêu huỷ toà tháp vì Ngài thấy việc con người có chung một ngôn ngữ và quan điểm sẽ dẫn đến hiện tượng phi nhân tính. Vì làm như thế mọi người sẽ để mất đi những đặc điểm riêng của họ. Do vậy Ngài đã phá di toà tháp bắt mọi người phải nói các thứ tiếng khác nhau."
Đó là cách Đức Chúa buộc mọi người phải quay lại với những cây ô liu của họ. Những cây ô liu phản ánh những cá tính riêng và đặc điểm riêng của con người, gắn bó với một chốn nương thân, một cộng đồng, một nền văn hoá, một bộ tộc và một gia đình.
Vâng, toàn cầu hoá và Internet giúp kết nối những người xưa nay chưa từng biết đến nhau - giống như mẹ tôi và những người bạn chơi bài cùng bà đang sống bên Pháp. Nhưng thay vì tạo nên những cộng đồng mới, công nghệ Internet thường chỉ đưa đến những cảm giác ảo về sự kết nối và gắn bó. Cũng giống như hai linh kiện được kết nối với nhau. Liêu chúng ta có thể gắn bó với người khác thông qua email hay ván bài trên Internet hay các chat room? Liệu cái công nghệ kỹ thuật cao này có tiếp tay cho chúng ta vươn ra thế giới trong khi tránh cho chúng ta trách nhiệm làm những công việc cộng đồng và quan hệ trên thế giới thực? Tôi đã từng trò chuyện và gặp gỡ nhiều người từ khắp thế giới khi đi trượt tuyết ở Colorado. Tôi vẫn đi trượt tuyết, và ngày nay mọi người đều đã có điện thoại di động. Vậy là thay vì gặp gỡ người khác trong các thang máy trượt tuyết, giờ đây tôi lại nghe được những người đó tán chuyện với bạn bè của họ từ khắp nơi trên thế giới. Tôi rất ghét chuyện đó. Email không thể dùng để xây dựng tình cộng đồng - tham dự một cuộc họp phụ huynh mới là xây dựng cộng đồng. Chat room không thể xây dựng được cộng đồng - phối hợp láng giềng của bạn để đề nghị toà thị chính mở cho một trục đường mới: đó mới là xây dựng cộng đồng. Liệu chúng ta có thể xây dựng những cộng đồng trong không gian điện toán để thay thế những cộng đồng thực sự của chúng ta? Chắc là không thể được. Chính vì thế mà tôi sẽ không lấy làm ngạc nhiên nếu một ngày nào đó thức dậy và phát hiện Internet bị Đấng Tối Cao phá nát, giống như điều Ngài đã làm đối với toà tháp Babel ngày nào.
Tôi cứ nghĩ mãi đến người bạn trẻ người Kuwait mà tôi đã gặp ở quán cà phê Internet ở Kuwait City, anh ấy nói với tôi, "Khi còn là một sinh viên, chúng tôi không có Internet. Lúc đó chúng tôi chỉ có một vài giáo sư có đầu óc phóng khoáng và thường chúng tôi hay đến nhà họ tụ tập và bàn chuyện chính trị. Giờ đây, một sinh viên có thể ngồi nhà mà nói chuyện với toàn thế giới." Nhưng, anh ấy thú nhận, anh và các vị giáo sư nọ không còn tụ tập cùng nhau như ngày trước. Đó là một điều nguy hiểm - hậu quả của việc Internet hoá các xã hội, khi công nghệ đó chiến thắng trong cuộc sống của chúng ta: một ngày nào đó dân chúng thức dậy và nhận thấy họ không muốn giao thiệp với ai khác nếu không thông qua máy ví tính. Khi điều đó xảy ra thì con người sẽ dễ trở thành nạn nhân của những bậc giáo điều và những giấc mơ tôn giáo thời đại mới. Những phần tử đó nảy sinh và bắt đầu rao giảng cho chúng ta cách thức lên hệ tâm hồn, thể xác và những cây ô liu. Đó là lúc chúng ta sẽ thấy những phản ứng chống lại sự đơn điệu và tiêu chuẩn hoá - dân chúng khác biệt nhau một cách lấy lệ, không còn do sự khác biệt về gốc rễ lịch sử hay truyền thống.
Cân đối giữa chiếc xe Lexus và cây ô liu là điều mà mỗi xã hội cần phải thực hiện mỗi ngày."

Rất may là tôi vẫn rất thích thú tán gẫu với bạn bên tách cà phê, chứ không phải qua bàn phím chat...

Saigon tháng 3/2012.