Cọp.

"Cọp", dân gian còn gọi là hùm, hổ, hạm, ông ba mươi, chúa sơn lâm... vân vân... ngày xưa ở xứ ta rừng khắp nơi nên cọp nhiều vô kể, khi đói có khi mò vào làng bắt trâu bò, heo... và cả người... nên còn được dân làng khiếp sợ bầu cho chức hương cả, đại khái tỏ lòng kính trọng tôn làm trưởng thôn, chủ tịch xã vậy... hàng năm có nơi còn tổ chức cúng cái đầu heo, hay nguyên con heo  cho "ông" xơi, để mong bớt quấy phá đến người...

A, mà tôi đâu có ý định nói đến chuyện cọp, hổ, hay ông ba mươi, lại càng không có ý ám chỉ một ai đó "dữ như cọp" (sắp đến ngày 8 tháng 3 rồi, hehe!), số là hôm trước rảnh rỗi ngồi uống cà phê với mấy người bạn, có mang theo mấy tờ báo (xưa nghe ông bà kêu là "nhựt trình"), có bạn nói "Ông cho tôi coi cọp mấy tờ báo chút". Bạn xưa nay, cũng ngang tuổi, nói rất tự nhiên nhưng đã lâu tôi không còn nghe ai gọi xem báo "ké" là "coi cọp" cả, cho nên cũng cảm thấy buồn cười, có khi cái từ "coi cọp" này có bạn trẻ sẽ không hiểu...

"Coi cọp", có nghĩa là "xem ké", ở đây là mấy tờ báo, bây giờ ít nghe ai nói như thế. Ngày trước hồi tôi còn nhỏ thì từ này khá phổ biến, cái gì xem ké không phải tốn tiền, chẳng hạn như mấy tờ báo, thời lóc nhóc năm chục năm về trước ấy thỉnh thoảng cha mẹ sai ra sạp báo đầu đường mua tờ báo, mua xong đâu có chịu về ngay, còn ráng đứng lại "coi cọp" vài tờ báo khác, cũng chẳng phải theo dõi tin tức thời sự to lớn trọng đại gì, chỉ là xem ké vài ba hình ảnh, chuyện tranh vẽ nguệch ngoạc dành cho đám con nít, cũng may thời đó không có quá xá trời báo, tạp chí như sau này hay bây giờ, bây giờ mà coi cọp thì cả ngày cũng chưa hết báo...

Ngoài chuyện "coi cọp báo chí", là chuyện "xem hát cọp" nữa, đương nhiên chẳng phải là coi cọp biểu diễn trên sân khấu xiếc, mà cũng chỉ là "xem hát" ké chẳng phải tốn tiền. Xem hát cọp ở đây có thể là coi ké một gánh hát bội, hát cải lương, hoặc "xi nê ma" ở rạp, cũng có thể là coi ké cũng hát bội, cải lương, hay một đám xiếc mô tô bay dựng lều bạt hát hay biểu diễn lưu động đó đây... Xem hát cọp thường là đám con nít ranh rắn mắt, tò mò, ham vui nhưng chẳng có tiền mua vé, có khi tìm cách năn nỉ người soát vé hay chui rào vào xem, cũng có khi đợi đến khi hát gần vãn tuồng thì người ta mở cửa cho vào tự do, thế là đám con nít ấy ùa vào, dĩ nhiên điều này chẳng quan trọng gì, bởi vì có được xem từ đầu thì cũng chẳng hiểu tuồng diễn cái gì, miễn là được vào xem diễn viên múa may là đã thấy sướng...

Nói lan man nãy giờ tôi mới sực nhớ, thế cái từ "coi cọp" ấy từ đâu ra nhỉ? Thử cất công tra từ điển Hán - Việt của cụ Đào Duy Anh, thì "cọp" không phải là từ Hán Việt. Xem tiếp từ điển chữ Nôm của Nguyễn Quang Xỹ - Vũ Văn Kính do Bộ Giáo Dục - Trung Tâm Học Liệu Saigon xuất bản năm 1971, thì thấy ghi như thế này: CỌP: 1/2 chữ Báo (là con Báo - chỉ ý) + Cập (chỉ âm). Nghĩa thứ nhất là con hổ, nghĩa thứ hai là coi hát cọp không trả tiền. Lại liên tưởng đến một từ "cọp" khác mà khi xưa đám học trò hay nói, đó là từ "cọp dê", có nghĩa là sao chép (chép bài của bạn), từ "cọp dê" này có nguồn gốc từ chữ Tây "Copier", có nghĩa là sao lại, chép lại. Đứa nào xưa đi học không chịu làm bài, đến lúc phải nộp bài quýnh quáng năn nỉ bạn cho chép lại, bạn bè trêu chọc gọi là "cọp dê", khá xấu hổ...

Không hiểu cái nghĩa thứ nhì của chữ Nôm ở trong quyển từ điển ghi trên "coi hát cọp không trả tiền" là nghĩa đã có từ xa xưa, hay nghĩa mới phát sinh từ chữ coi hát cọp sau này, nếu có từ xa xưa thì không thể bắt nguồn từ chữ Copie, Copier của Tây, còn nếu mới phát sinh sau này thì có thể bắt nguồn từ chữ Copie, Copier ấy...

Bạn nào có tài liệu hay cách giải thích gì khác không thì nói cho nghe với...