Về một con đường.

Tên chợ Nguyễn Văn Trỗi vẫn còn thấy nơi chợ Trương Minh Giảng cũ (gần cầu Trương Minh Giảng, nay nằm trên đường Lê Văn Sỹ, quận 3).

Sài Gòn đã trải qua hơn 300 năm lịch sử, từ một nơi rừng rậm hoang vu (mà nơi nào chẳng thế), trải qua bao nhiêu đổi thay và thăng trầm để trở thành một thành phố lớn nhất nước. Ở Sài Gòn hơn nửa thế kỷ, có thời kỳ xa xưa theo sách sử, nghiên cứu, từng là trung tâm của một nước Phù nam cổ, của Cao Miên Thủy Chân Lạp, dấu chân của những dân tộc khu vực Đông Nam Á (Thái Lan, Cam Bốt...), dấu chân của 2 người đứng đầu 2 vị vua nhà Nguyễn đối nghịch nhau (Nguyễn Ánh, Nguyễn Huệ) từng in dấu, người Châu Âu, người Mỹ đến và đi... và cũng từng là kinh đô hai nền cộng hòa của xứ "đàng trong" một thời. Tôi cũng có biết bao nhiêu kỷ niệm, ký ức ở tại Sài Gòn, từ thời còn để chỏm, lông nhông theo lũ trẻ con trong xóm đi câu cá, bắt dế, bắt cá lia thia về đá... cho đến lúc lớn khôn, bước xuống cuộc đời...

Sài Gòn có hàng ngàn con đường lớn nhỏ, nhưng tôi muốn nhắc đến một con đường, chẳng phải con đường này có những kỷ niệm gì với tôi, nhưng đối với Sài Gòn đây là một con đường mang nhiều ý nghĩa, và chắc con đường này, từ khi sân bay Tân Sân Nhất được thành lập, đã từng chứng kiến biết bao nhiêu nguyên thủ quốc gia qua lại. Chỉ nội tên con đường đã đổi rất nhiều lần, có tên gọi của dân gian nghe hết sức... dân dã, hay có lần chính quyền đặt tên của một con đường khác cạnh đấy (cái tên này xét về khía cạnh lịch sử lại chính là tên cần phải đặt cho con đường tôi đang nói tới)...

Đấy chính là đường Nguyễn Văn Trỗi bây giờ, nằm trên địa bàn quận Phú Nhuận và quận Tân Bình, bắt đầu từ cầu Công Lý cho đến đường Hoàng Văn Thụ gần sân bay Tân Sơn Nhất. Đoạn đường này dài 1km820, nối liền sân bay Tân Sơn Nhất đến trung tâm thành phố... Trước khi có sân bay Tân Sơn Nhất, dưới thời Pháp đường được gọi là đường mòn số 26, sau đặt tên Impératrice nối dài. Từ năm 1930 sân bay TSN hoạt động, đường được người Pháp đặt tên là đường MAC MAHON (Patrice de Mac Mahon, thống chế và là Tổng thống dưới thời đệ tam Cộng hòa Pháp (làm TT từ năm 1873 đến năm 1879). Sau năm 1945 đổi tên là đường Charles de Gaulle nối dài. Sau năm 1952 chính quyền Pháp lại đổi tên thành đường De Lattre de Tassigny nối dài. Đến năm 1955, chính quyền Sài Gòn đổi thành đường Ngô Đình Khôi. Sau 1 - 11 - 1963 đổi là đường Cách Mạng 1 - 11. Ngày 14 - 8 - 1975, chính phủ Cách mạng lâm thời nhập đường Công Lý (đoạn từ Bến Chương Dương đến cầu Công Lý) và đường Cách Mạng 1 - 11 làm một, đặt tên là đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa. Ngày 4 - 4 - 1985, Ủy Ban Nhân Dân TPHCM cắt đoạn từ Công Lý đến đường Hoàng Văn Thụ đặt tên là đường Nguyễn Văn Trỗi cho đến ngày nay...

Đấy là những tên chính thức của con đường qua nhiều thời kỳ, trong dân gian còn một tên gọi bây giờ cũng đã phai mờ trong ký ức của người dân Sài Gòn, nhưng những ai đã lớn tuổi và nhất là ở gần khu vực đường này chắc hẳn còn nhớ một tên gọi, đó là đường Bạc Má Hồng, và cầu Công Lý là cầu Bạc Má Hồng. Cái tên dân gian này nghe như để chỉ một phụ nữ nào đó, hoặc để chỉ chung giới nữ nhi, nhưng ở đây chẳng làm gì có nhi nữ nào cả, chẳng qua người dân phiên âm từ chữ Mac Mahon, tên gọi một thời của con đường...

Còn tên Nguyễn Văn Trỗi đặt sau này? Sách vở chép ông Nguyễn Văn Trỗi (1940 - 1964) quê làng Thanh Quýt, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, sau năm 1954 theo gia đình vào Sài Gòn sinh sống làm thợ điện ở nhà máy đèn Chợ Quán, tham gia đội biệt động vũ trang quyết tử cánh Tây Nam Sài Gòn. Năm 1964, chính phủ Mỹ cử Bộ trưởng Quốc phòng Mac Namara cầm đầu một phái đoàn quân sự Mỹ sang Sài Gòn. Nguyễn Văn Trỗi được giao nhiệm vụ tấn công phái đoàn quân sự này bằng cách đặt bom phá cầu Công Lý khi đoàn xe đi ngang. Việc bại lộ, ông bị bắt và bị xử bắn tại nhà lao Chí Hòa.

Như vậy đoạn đường này (và cầu Công Lý cũ) được đặt tên Nguyễn Văn Trỗi là hợp lý. Tuy nhiên hơi "oái oăm" ở chỗ, trước đó vào ngày 14 - 8 -1975, chính quyền cách mạng lâm thời đã nhập 2 con đường Trương Minh Giảng và đường Trương Minh Ký, là con đường song song với đường Nguyễn Văn Trỗi bây giờ (2 đường cách nhau chừng non 1 cây số) và đặt tên là đường Nguyễn Văn Trỗi, ngôi chợ nằm trên con đường Trương Minh Giảng cũ gần phía cầu Trương Minh Giảng cũng được đặt tên là chợ Nguyễn Văn Trỗi (bây giờ vẫn còn tên). Có lẽ về sau thấy nhầm lẫn, nên đến ngày 4 - 4 - 1985, UBND TPHCM cho đổi tên đường Nguyễn Văn Trỗi, đoạn từ cầu Trương Minh Giảng đến Hoàng Văn Thụ thành đường Lê Văn Sỹ, và trả lại tên Nguyễn Văn Trỗi cho đoạn đường từ cầu Công Lý đến đường Hoàng Văn Thụ thành đường Nguyễn Văn Trỗi, cho đúng với một diễn biến lịch sử...

 

Tham khảo:

- Đường phố nội thành thành phố Hồ Chí Minh của Nguyễn Đình Tư-Chi Cục Bản Đồ và Khảo Sát Xây Dựng xuất bản.